Jewish Life #81. Bemidbar #4: De Positie van de Vrouw

Het blijft toch een wonderlijk en tegelijkertijd zorgwekkend fenomeen! Waar doel ik op? De al eeuwen durende vrouwonvriendelijkheid in de samenleving. 
 
Mijn oog viel de afgelopen week op een bijdrage op LinkedIn. Daar werd het volgende geschreven: “Eeuwenlang is Eva neergezet als de veroorzaker van de ‘zondeval’. Zij at van de vrucht, zij verleidde, zij bracht het kwaad de wereld in. Dat verhaal is diep verankerd geraakt in theologie, cultuur én samenleving — met blijvende gevolgen voor de positie van vrouwen. Maar wat als we dit Bijbelverhaal niet goed hebben gelezen?”
 
Als reactie op deze bijdrage heb ik op LinkedIn iets geschreven over de positie van de vrouw gebaseerd op Grieks filosofische en maatschappelijke uitgangspunten (deze uitgangspunten corresponderen met die van de christelijk orthodoxe leer), en de positie van de vrouw in het Jodendom. Beide uitgangspunten en vertaling naar het dagelijkse leven verschillen diametraal. Vanuit een Grieks perspectief is de mens ‘femelle’, dat wil zeggen ‘half-dier’. Filosoferen en de inrichting van de samenleving is gebaseerd op een sterke positie van de man en een onder-positie van de vrouw. De positie van de vrouw in het oude Griekenland was over het algemeen beperkt en ondergeschikt aan die van de man, met name in Athene. Dit Dualisme, een Of-Of denken van boven versus onder, hoger versus lager en beter versus minder, heeft eeuwenlang de onbalans in de verhouding tussen man en vrouw bepaald. De eerste tekenen van de emancipatie in de Westerse wereld, grofweg 100 jaar geleden, kan men beschouwen als een natuurlijke correctie van deze wanverhouding. 
Tegenwoordig lees je regelmatig over het thema ‘gelijkheid’. Man en vrouw zouden gelijk moeten zijn. Dat is mijns inziens een vrij grove misvatting (excuse my words). Man en vrouw zijn immers (volstrekt) ongelijk. Waar de focus op zou moeten liggen is de gelijkwaardigheid van man en vrouw. Dat is heel wat anders. Man en vrouw zijn ongelijk (diversiteit), maar wel gelijkwaardig. Ik ontving mooie reacties op mijn post op LinkedIn.
 
Deze gelijkwaardigheid vanuit een positie van diversiteit is precies datgene wat de Joodse Bijbel ons vertelt. De positie van de vrouw wordt hoog geacht, maar verschilt tegelijkertijd van die van de man. Het Jodendom kent geen Dualisme als levenstheorie, maar een theorie van Geïntegreerde Diversiteit, dat is een Dialogische levenstheorie (zie onder andere Blogs #2, #18, #40). Vrouwen als Sarah, Rivkah, Rebecca, Leah, Tamar en Ruth waren niet alleen belangrijk, maar werden hoog geacht. Op de avond van Shabbat wordt er niet voor niets gezongen uit Misjlee (Spreuken) 31:10-31: ‘Een sterke vrouw, wie zal haar vinden? Zij is meer waard dan edelstenen. Haar man vertrouwt op haar en zal daar rijkelijk bij winnen, etc. etc. (lees de gehele tekst maar eens). De vrouw heeft haar eigen, unieke talenten en sterkten: als een tegenover aan de man (Beresjiet/ Genesis 2:18-25). 
 
In de parashah van deze week, Pinchas (Bemidbar/ Numeri 25:10-30:1) vinden we ook zo’n tekst over de sterke vrouw, in dit geval sterke vrouwen. Het Bijbelgedeelte getuigt over de moed en het opkomen voor de eigen rechten van de vijf dochters van Tselofchad, Machla, Noa, Chogla, Milka en Tirtsa (Bemidbar 27:1-27:11). Na het overlijden van hun vader (die geen zonen had) wenden deze vrouwen zich tot Mozes, priester Elazar en de leiders van het hele volk (27:2). Zij verzochten hen om ook hen een stuk grond toe te wijzen in het toekomstige land Israel. Vrouwen hebben immers evenveel rechten als mannen, was hun overtuiging. Mozes, wellicht wat verrast door deze moedige daad, legde het verzoek voor aan de Eeuwige (27:6), waarop de Eeuwige antwoordde: ‘Tselofchads dochters hebben gelijk. Je moet hun inderdaad een stuk grond in bezit geven, net als de broers van hun vader. Wat hun vader toekwam moet op hen overgaan. En zeg tegen de Israëlieten: wanneer iemand sterft zonder een zoon na te laten, moet zijn bezit overgaan op zijn dochter… Dit is een wettelijke bepaling voor alle Israëlieten, door de Eeuwige aan Mozes gegeven.’ 
 
De Bijbelgedeelte is een van de voorbeelden de Tenach, het geheel van Torah, Geschriften en Profeten, dat getuigt van de gelijkwaardige positie van vrouw in de samenleving. De Joodse geleerden prijzen de dochters en bewijzen hen de grootste eer. Zij zijn, zeiden ze, zeer wijs en kozen het juiste moment om hun rechtvaardige verzoek in te dienen. Zij zijn bij uitstek mensen die in staat zijn om het woord van de Eeuwige goed uit te leggen. Zij waren moreel zeer begaafd.[1] Er zijn zelfs commentatoren die menen dat het beter was geweest om vrouwelijke verspieders naar het land Kanaän te sturen, dan mannelijke.[2] Zij zouden, zegt Rabbi Ephraim Luntschitz of Praag (1550-1619), nooit zo negatief hebben gesproken over het land, omdat zij (in tegenstelling tot mannen), zoals de dochters van Tselofchad, een goed afgesteld moreel kompas hebben en daarvanuit oog hebben voor de waarde en de schoonheid van het land. Waarvan we houden, eigenen we onszelf toe, is het devies. Datgene waar we niet van houden, verliezen we. Het zijn juist de vrouwen, in al hun uniciteit, die oog hebben voor dit soort zaken. Mannen hebben over het algemeen weer andere talenten en sterkten. 
 
Vanuit Joodse perspectief kan men met een gerust gemoed het volgende concluderen: mannen en vrouw zijn ongelijk en (tegelijkertijd) gelijkwaardig. In de Joodse samenleving is deze norm vanzelfsprekend. Het zou mooi zijn als men in het Westen en vele andere type samenlevingen (denk aan de radicale Islam) deze norm toe-eigenen en praktiseren. Helaas is, ook in het Westen, de emancipatie nog lang niet voltooid en zorgt het gedachtengoed van ‘gelijkheid’ tot wanorde in de toch al fragiele man-vrouwverhouding. Vanuit Joodse perspectief zou men veel meer oog moeten hebben voor de uniciteit van zowel mannen als vrouwen, afscheid moeten nemen van de idee van gelijkheid en moeten streven naar gelijkwaardigheid. 
 
[1] Talmud, Bava Batra, 110b. 
[2] Het verhaal van de verspieders vind je in Bemidbar 13.

Click on 'previous' to read more Blogs (Klik op 'vorige' voor meer Blogs).