Jewish Life #20, Beresjiet Serie 05. Noach, een Tzaddik im Peltz?

Noach, de tweede parashah van het eerste Bijbelboek Beresjiet (Genesis) wordt, ondanks de introductie van nieuwe concepten, beschouwd als herhaling van de eerste parashah (zie Blog#16 en Blog#18). Zo lezen wij in de eerste parashah Beresjiet over de creatie van het eerste mensenpaar, dat door de Creator wordt gezegend en wordt opgedragen om vrucht te dragen, zich te vermenigvuldigen en bovenal een creatieve bijdrage te leveren (zie Blog #17 voor een diepte-analyse). In Noach wordt dit manifest herhaald in de wijze waarop God met Noach en zijn familie communiceert. Zoals Noach wordt beschouwd als de ‘nieuwe Adam’, zo worden zijn kinderen Shem, Ham en Japheth, beschouwd als de plaatsvervangers van de drie kinderen van Adam (Seth, Cain en Abel) en daarmee archetypen binnen de familie der mensheid. Parashah Noach is natuurlijk ook het verhaal van de ark, de vloed en regenboog, een teken van het verbond. 
 
Noach representeert volgens de geleerden de humaniteit van de mensheid, zoals Adam het prototype is van het goddelijke in de mens. Adam is de mens zoals geschapen door God, Noach is datgene wat de mens van zichzelf maakt- een rechtvaardig en perfect mens, maar tevens in zijn gerechtigheid subjectief en in zijn volmaaktheid onvolmaakt. De centrale boodschap van deze parashah is dat Gods doel bij het scheppen van een wereld niet ligt in wat Hij van ons kan maken, maar in wat wij van onszelf kunnen maken. In een latere parashah in het eerste Bijbelboek wordt dit duidelijk waarin de rechtvaardigheid van Noach wordt gecontrasteerd met die van aartsvader Abraham. Noach was alleen maar rechtvaardig omdat God aan zijn zijde was om hem te ondersteunen. Abraham, in tegenstelling wordt beschreven als iemand die voor God uitloopt; hij behoudt zijn rechtvaardigheid (het recht doen aan Zijn instructies) op eigen kracht (17:1 en 24:40). De instructies van de Eeuwige zijn in Abraham werkelijk geïnternaliseerd waardoor hij is staat is zijn eigen unieke bijdrage te leveren. Bij Noach is deze innerlijke borging afwezig. Zijn levensverhaal cumuleert uiteindelijk in dronkenschap (9:21). 
 
Dit is een van de redenen waarom Noach in verschillende commentaren niet zo positief wordt beoordeeld. 
 
Een van de onvolkomenheden die Noach typeert en waar de commentatoren eensgezind over oordelen is de wijze waarop een rechtvaardig mens, zoals ook Noach zelf wordt beschreven, zich manifesteert (6:9). Zo wordt een onderscheid gemaakt tussen twee typen rechtvaardige mensen. Een eerste type dient God en volgt Zijn instructies met al zijn inzet en vermogens, maar is zo in beslag genomen door zijn eigen spirituele status en groei dat hij niemand anders ‘omhoog draagt in de beklimming’, d.w.z. zich niet zo bekommert om anderen. Een tweede type dient God en volgt Zijn instructies en betrekt anderen daarbij om Hem ook te dienen en samen op weg te gaan. Dit type is het type van de empathie en het altruïsme. Noach is het voorbeeld van het eerste type, omdat hij weliswaar met God wandelde (6:9), maar niet samen met anderen (uitgezonderd zijn eigen familie). In het Yiddish wordt het Noach-type een ‘tzaddik [rechtvaardige] im peltz’ genoemd, dat willen zeggen: een rechtvaardig mens in een bontjas. Rechtvaardig, ja, maar alleen om zichzelf tijdens een koude nacht warm te houden. De commentatoren zeggen dan ook: draag gerust een dikke en warme bontjas, maar steek dan tegelijkertijd ook een vuurtje aan voor anderen om hen ook warm te houden. Zorg voor jezelf EN anderen.  
 
Als wij Noach tegen het licht houden van de prototypering van Rav Soloveitchik, zie Blog# 17 en Blog #19, dan kunnen we vaststellen dat Noach niet helemaal voldoet aan de criteria van het Majesteitelijke type (de creatieve mens).  Hij volgt de gedetailleerde instructies van Hashem nauwkeurig, maar laat na zijn eigen creatieve bijdrage te leveren.[1] Later in het Bijbelboek Beresith en in Shemot (Exodus) zullen we juist zien dat die persoonlijke unieke bijdrage wel geleverd wordt door Abraham en Mozes. Zij komen zelfs in verzet tegen God. Als we het prototype van relationele mens (Covenantal Man) beschouwen, faalt Noach hopeloos. Vandaar de typering van een ‘tzaddik im peltz’.
 
De vraag is of de kritiek van de commentatoren wel helemaal terecht is. Noach is immers rechtvaardig en bouwt in opdracht van God op indrukkende en nauwgezette wijze een ark. Hij dient God met hart en ziel, en volle inzet. Een zekere creativiteit incluis (anders bouw je geen ark). Noach is ook een kind van zijn tijd en wellicht was men toentertijd, zoals later bij Abraham, nog niet toe aan het gewenste ideaal van de Ene; zorg dragen voor jezelf en anderen. Het verhaal van Noach kan ook beschouwd worden als een opmaat naar het verhaal van Abraham, waarmee God een nieuw type mens introduceert. Noach was een rechtvaardig mens in zijn tijd. Die tijd kenmerkte zich immers door afgoderij en geweld. Een rechtvaardig mens vinden was als zoeken naar een speld in een hooiberg. Noach was dus een positieve uitzondering, vandaar dat de keuze van God in Zijn herstelwerkzaamheden op Noach viel. Had hij echter geleefd in de tijd van Abraham of Mozes, dan was hij niet meer dan een voetnoot in de marge, stellen de commentatoren. 
 
[1] Het leveren van de unieke bijdrage van ieder mens aan een betere wereld is een van de kernaspecten van het Joodse leven. Dit is een bijdrage die geen ander mens kan geven (immers: ieder mens is uniek). 

​Click on 'previous' or 'forward' to read more Blogs (Klik op 'vorige' of 'volgende' voor meer Blogs).