Jewish Life #31. Beresjiet serie #15. Het Karakter van Jacob en de Noodzaak van Integratie

In vorige bijdragen hebben we stilgestaan bij de karaktereigenschappen van de aardsvaders Abraham en Isaac. Deze eigenschappen worden ook wel geduid als ‘goddelijke eigenschappen’, dat wil zeggen: door de Eeuwige gegeven eigenschappen die iemands kwaliteit van leven vormgeeft.[1]
 
Abraham personifieert de karaktereigenschap van chesed; liefdevolle goedheid of vriendelijkheid (Blog #24). Chesed vormt de kern van wat wij vrijheid noemen. Chesed vormt ook het hart van de gastvrijheid, essentieel voor de joodse levenswijze. Een open huis en gedekte tafel. Chesed is een kerneigenschap van de liefde. We hebben bij onze analyse van dit liefdesbegrip laten zien dat chesed essentieel is voor een gezonde persoonlijkheidsstructuur, waarbij er een goede balans bestaat tussen zelfliefde en een liefdevolle omgang met anderen.
Chesed kan ook onmatigheid en grenzeloosheid met zich mee brengen. In de Engelstalige vakliteratuur wordt chesed dan ook wel geduid als ‘flow’, het vermogen te floreren. In deze vorm moet chesed beteugeld worden. 
 
In de Torah en joodse filosofie wordt het recht (Din) beschouwd als het principe dat chesed moet beteugelen. Din staat voor de behoefte aan recht, rechtshandhaving, orde en begrenzing. Dit zijn de karaktereigenschappen van Isaac (Blog #26). Hij is de man van de striktheid, strengheid, vasthoudendheid en vastberadenheid. Dit uit zich onder andere door het feit dat hij de waterputten die telkens door de Filistijnen worden dichtgegooid (sitenum) met aarde, weer open te maken. Het gebruik van het woord ‘sitenum’ impliceert dat de Filistijnen de bronnen als insignificant beschouwen (‘stam’). Het Hebreeuwse woordje ‘stam’ verwijst naar een houding van schouderophalen. Zodra iemand iets als waardevol of betekenisvol beschouwt, is de reactie dit met schouderophalen en dedain als betekenisloos te duiden. Stam betekent onverschillig. Deze houding ondermijnt de vragende en zoekende levenshouding naar betekenisgeving. Zij vernietigd. Volgens de commentatoren is stam een kerneigenschap van de Filistijnen. Diametraal tegenover de joodse levenshouding die per definitie gecentreerd is rond betekenisgeving, dat wil zeggen: op een waardevolle wijze antwoord geven aan datgene wat zich aan de mens voordoet. Vandaar dat Joden ook wel getypeerd worden als bouwers. 
 
Het getuigt van inzicht, moed en een sterke mate van rechtvaardigheidsgevoel dat Isaac de waterbronnen weer toegankelijk maakt. Niet alleen omdat water essentieel is voor het leven van mens en dier, maar ook omdat water verwijst naar Torah, het levende water. Denk maar aan Psalm 1. 
 
Zonder Isaac, geen overlevering van de wijsheden van Abraham. Isaac continueert het werk en de levensfilosofie van zijn vader. Hij is dus niet alleen de man van de continuïteit en het recht, maar tevens de man van de begrenzing, teruggetrokkenheid en zelfopoffering, in de joodse filosofie aangeduid als gevurah.Deze karakterologische eigenschappen vormen als het ware een cluster van een specifiek karakter en zijn essentieel om de chesed te beteugelen.
 
Het derde cluster aan karakterologische eigenschappen wordt toegeschreven aan aardsvader Jacob. Zijn eigenschappen vormen de verbinding tussen de onderscheiden eigenschappen van zijn vader en grootvader, chesed en din/ gevurah. Het betreft tiferet, wat vertaald kan worden als glorie of schoonheid, specifiek harmonie of vrede (shalom). Tiferet medieert tussen de onderscheiden eigenschappen van chesed en din, en zorgt daarmee voor balans en stabiliteit. Tiferet als mediërende eigenschap wordt in de joodse emotietheorie ook wel beschreven als compassie en behelst waarheid. Het is niet voor niets dat Jacob, ondanks alle uitdagingen in zijn leven (heftiger dan die van zijn vader en grootvader), stabiel en dichtbij de waarheid blijft. Hij is het prototype van de veerkracht. Je zou maar in het leven geconfronteerd worden met de moordende woede van Esau, de achterbaksheid van Laban, de tragedies van Rachel, Dinah en Joseph en de tocht naar Egypte aan het einde van zijn leven- Jacob weet met al deze uitdagingen om te gaan en is zelfs in staat om de erfenis van Abraham en Isaac door te geven aan zijn kinderen, die uiteindelijk de twaalf stammen van Israël uitmaken. Zij bleven ondanks hun verschillen trouw aan de traditie, ingezet door Abraham.   
 
Zonder de harmonie van tiferet ontstaat onbalans en uiteindelijk een catastrofe. Zouden liefde en vrijheid niet beteugeld worden, dan bestaat er een risico op anarchie en chaos. Dit is de reden dat tiferet ook wel vrede (shalom) wordt genoemd, omdat zij zorgt voor harmonie tussen recht en genade, beperking en vrijheid. 
 
De voornoemde joods-filosofische duiding van de karaktereigenschappen van de drie aardsvaders sluit naadloos aan bij de moderne theorie van de Geïntegreerde Diversiteit. In Blog #18 hebben is deze theorie beschreven. Het laat zien dat zowel de natuur, de wereld en mensen bestaan uit onderscheiden entiteiten. Dit is het principe van de diversiteit. Binnen deze diversiteit heerst, wat wij noemen, een ‘principe-van-twee’, de polariteiten. Chesed en din (recht) vormen als onderscheiden karaktereigenschappen een zogenoemd woord- of grondpaar en zijn de componenten van diversiteit. De integratie van beide polen wordt in ons voorbeeld van de karaktereigenschappen gevormd door tiferet; de harmonie, de shalom. De theorie van de Geïntegreerde Diversiteit is een non-dualistische theorie en vormt het hart van de joodse filosofie. Zowel diversiteit als integratie (het EN-EN denken) zijn haar kerncomponenten.[2]
 
Zonder integratie, zegt Rav Dovber Pinson terecht, is het alsof onze beide armen niet met elkaar communiceren en beiden volstrekt hun eigen gang gaan.[3] Of, zoals ik mijn studenten probeer uit te leggen, alsof de rechterhersenhelft en linkerhersenhelft autonoom van elkaar opereren en het verbindende orgaan, de corpus callosum, ontbreekt. Vanuit deze voorbeelden beschouwd zorgt tiferet als het ware voor de noodzakelijke communicatie van onze linker en rechterarm. Zij is een corpus callosum tussen liefdevolle goedheid en recht of strengheid. De integratie is het shalom met als doel onbalans en chaos te voorkomen. 
 
Resume
Grondparen, zoals in blog #18 benoemd, zijn diverse en unieke aspecten die in harmonie, evenwicht en balans met elkaar samenhangen. In zo’n grondpaar blijven de entiteiten volkomen uniek en onderscheiden. Chesed en din zijn de unieke karakterologische eigenschappen welke worden toegeschreven aan respectievelijk Abraham en Isaac. Het narratief van beiden in het eerste Bijbelboek Beresjiet getuigt hiervan. Tiferet wordt toegeschreven aan aardsvader Jacob. Hij zorgt voor harmonie, balans en vrede. Ook het narratief van Jacob getuigt van deze karaktereigenschappen.
 
In de joodse levenswijze vormen voornoemde eigenschappen het fundament voor de opvoeding en het onderwijs en daarmee het hart van de joodse levenswandel. Zij kenmerkt zich door het zowel omarmen van de chesed en de din en een voortdurend streven naar shalom. 
 
[1] De moderne wetenschap is helder op dit punt. De aan de drie aardvaders toegeschreven karaktereigenschappen vormen het hart van de kwaliteit van leven van een persoon. Mensen die deze eigenschappen eigen hebben gemaakt zijn gelukkiger, leven langer en hebben een positiever zelfbeeld en meer betekenisvolle interpersoonlijke relaties in vergelijking met mensen die deze eigenschappen ontberen. Niet voor niets zijn liefde en rechtvaardigheid niet alleen de fundamenten van een goede opvoeding (ontwikkelingspsychologie), maar ook van een gezonde samenleving (rechtspraak). 
[2] Het dualisme is een OF-OF theorie, afkomstig uit de Grieks-christelijke interpretatie van de werkelijkheid. 
[3] Pinson, D. (2012). The Garden of Paradox. Iyyun Publishers (p.100). 

 Click on 'previous' to read more Blogs (Klik op 'vorige' voor meer Blogs).