Jewish Life #36. Beresjiet serie #20.Vergeving

In de tiende parashah getiteld Miketz van het eerste Bijbelboek Beresjiet komt voor het eerst in de geschiedenis van de mensheid het thema ‘vergeving’ aan de orde. Bijna twee decennia nadat de broers hun broer Josef hadden verkocht aan voorbijtrekkende handelaars, ontmoeten zij elkaar weer. Ditmaal in Egypte. Josef is voor zijn broers onherkenbaar. Zijn fysieke verschijning, de vorstelijke kleding en het feit dat hij spreekt via een vertaler, maken dat de broers hem niet herkennen. Josef herkent zijn eigen vlees en bloed echter direct! 
 
We lezen in vers 42:7 het volgende: “Toen Josef zijn broers zag herkende hij hen, maar hij hield zich tegenover hen als een vreemde, hij sprak hen bars aan en zei tegen hen: ‘Waar komen jullie vandaan?’ en zij zeiden: ‘uit het land van Kanaän om eten te kopen.”
In vers 42:8 lezen we: “Josef herkende zijn broers wel, maar zij herkende hem niet.”
 
De vraag die zich hier voordoet is de volgende: waarom vermeldt de Torah tweemaal, in twee opeenvolgende verzen, dat Josef hen herkende?
 
Volgens Rabbi Joseph B. Soloveitchik (de Rav) hebben we hier te maken met twee identificaties.[1] De eerste identificatie is gebaseerd op de ervaringen van Josef uit het verleden. De herinneringen aan de afgelopen jaren, dezelfde prikkelbaarheid, hetzelfde temperament, dezelfde meedogenloze aard. Josef werd zich gewaar van alle pijn en verdriet. Josef voelde zich op dat moment vervreemd van zijn broers. Ontstoken in toorn sprak hij hen op barse toon aan.
Toen hij echter hun gezichten bestudeerde, ontdekte hij een verandering. De gezichten van Levi en Simeon waren zachter; ze weerspiegelden niet dezelfde wreedheid. Ze hadden een ander uiterlijk; de grijze ogen waren blauw, dromerig. Het gezicht van Juda was volwassener geworden. Josef zag een zekere vastberadenheid in zijn gelaatstrekken. 
Josef zag tevens dat de broers bezorgd waren. Hun hart was bezwaard. 
 
Josef realiseerde zich dat deze broers niet dezelfde waren als die hem als slaaf hadden verkocht. Zijn woede nam af. De broers zelf waren zich op dat moment niet gewaar van hun transformatie. De Rav zegt hierover: ‘De voormalige zondaar is zich vaak niet bewust van de verandering in persoonlijkheid die het gevolg is van bekering.’ Josef wilde deze zichtbare transformatie van hen aan het licht brengen. Deze observatie van de Rav sluit naadloos aan bij moderne inzichten uit de psychologie. De zelfkennis van een mens, dus ook veranderingen in de persoonlijkheid, is per definitie relationeel. Dat wil zeggen: de ander heeft een objectiever beeld van een persoon dan hijzelf, en is in staat veranderingen sneller waar te nemen.  
 
Metamorfose en climax
In vers 42:7 lezen we nog dat Josef van plan is zijn broers hard aan te pakken, te straffen voor de misdaden uit het verleden. Bij het zien van hun berouw, besluit Josef het over een andere boeg te gooien. Hij besloot hen bang te maken en te verwarren, zodat ze zich bewust zouden worden van hun veranderde identiteit. Door hun toewijding aan elkaar te testen wordt de metamorfose hen duidelijk. In de volgende parashah (Wajigash) zijn we getuige van de dramatische climax (44:18 - 45:5), specifiek de veranderende identiteit van Juda (vers 44:33). 
 
Volgens de Bijbelgeleerden is deze episode de eerste geregistreerde daad van vergeving in de literatuur. Als Josef op zijn leven terugkijkt, is hij zich gewaar van voorzienigheid van de Eeuwige. Hij is vastbesloten om alles wat hij heeft meegemaakt te reconstrueren, waardoor de schuld van zijn broers wordt verzacht.
 
Deze dramatische episode uit de Torah leert ons de waarde van vergeving, een essentiële eigenschap van de liefde. Haar proces kent drie stappen: a) inzicht verkrijgen in datgene wat verkeerd was en schadelijk is geweest voor het persoonlijke welzijn (zelf-vergeving) en anderen (vergeving van de ander), b) het voornemen en besluit om te veranderen, c) in een nieuwe soortgelijke situatie anders handelen. Deze stappen zijn goed zichtbaar in het verhaal van Josef en zijn broers. Vergeving genereert mildheid en is de motor voor persoonlijke groei. Een mens die zich de liefde heeft eigen gemaakt, is in staat zichzelf en anderen te vergeven.[2]
 
Deze parashah wijst tevens op het vermogen van een mens om zijn verleden te reconstrueren. Het vermogen van een mens tot narratieve reconstructie is van onschatbare waarde voor onze gezondheid en persoonlijke groei. Zij is een kernthema in de theorie over veerkracht en wordt in de klinische psychologie gebruikt om mensen met een belast verleden te helpen met perspectiefverandering.[3] Wat het resultaat kan zijn van narratieve reconstructie hebben we kunnen zien in het leven van Josef en zijn broers. 
 
[1] Lustiger (2013). Chumash with commentary of Rabbi Joseph B. Soloveitchik. OUPress (pp.312-313).
[2] Kloens, G.J. & Duijn, van, G. (2017). Wat is Liefde? Damon.
[3] Kloens, G.J. & Kloens, G.L.E. (2022). Herstellen Doe Je Samen. Mokum

Click on 'previous' or 'forward' to read more Blogs (Klik op 'vorige' of 'volgende' voor meer Blogs).