Jewish Life #53. Sjemot #10: Geven met een Ruim Hart

Wellicht herken je het wel; geven is veel meer bevredigend dan ontvangen. Het vermogen om te geven is überhaupt een teken van volwassenheid. Een nadruk op ontvangen als uiting van persoonlijke behoeften, is zoals men in een veelzeggend filmpje van de School of Life laat zien[1], een teken van infantiliteit. Vriendelijker gezegd: onvolwassenheid. Het Hebreeuwse woord voor liefde (ahava) betekent ‘gift’. Liefhebben is de act van liefde, dat wil zeggen de gedragsuiting van haar eigenschappen, zoals vriendelijkheid, geduld, respect en verdraagzaamheid.[2]
 
Liefhebben is een fundamenteel in de joodse levenswandel. Het is een leefregel die joodse kinderen met de paplepel wordt ingegeven. De opvoeding is doordrenkt van vaardigheden die de transitie van strikt behoeftig naar gevend mogelijk maakt. Op school wordt veel tijd besteed aan vrijwilligerswerk, standaard binnen het curriculum. 
De leefregel van het liefhebben wijst volgens de filosoof Emmanuel Levinas op een grenzeloze, asymmetrische, verantwoordelijkheid voor de ander. Nobelprijswinnaar Elie Wiesel stelt dat de joodse traditie alles veroordeelt wat een individu buiten de maatschappij zet, of hem verhindert erin te integreren. De aandacht die men anderen schenkt is binnen de joodse levenswijze absoluut noodzakelijk: in ‘achrajoet’ – wat ‘verantwoordelijkheid‘ betekent – hoor je ‘acheer’, de andere. In het woord ‘verantwoordelijkheid’ lees je ook het woordje ‘antwoord’, zoals in het Engels ‘respons’ in het woord ‘responsibility’. Verantwoordelijkheid is het antwoorden op de noden van de ander. Dit vereist het vermogen tot geven.  
 
In onze wekelijkse parashah Terumah (Sjemot/ Exodus 25:1-27:19) komt het thema van de gift direct in het begin van dit Bijbelgedeelte aan de orde. We lezen: “De Eeuwige sprak tot Mozes: ‘Spreek tot de Kinderen van Israël dat zij voor mij een gewijde gave afzonderen. Van eenieder wiens hart hem daartoe aanspoort moet je deze voor Mij afgezonderde gewijde gave in ontvangst nemen.” (25:1-2). Deze en de volgende parashah zijn gewijd aan de instructie van de Eeuwige om de Tabernakel (misjkan), de verplaatsbare ontmoetingstent of tent der samenkomst genoemd, te bouwen en in te richten. Dit symbool van het verblijf van de Eeuwige in het midden van Zijn volk vereist een bijdrage van dit volk zelf; een ruim hart dat bereid is te geven. Volgens Rabbi Steinsaltz verwijst deze bereidheid naar de karaktereigenschap van generositeit, te operationaliseren als ‘gulheid’ of ‘vrijgevigheid’. In de joodse levenswandel (halachah) verwijst dit naar Tzedakah, het Hebreeuwse woord dat ‘rechtvaardigheid’ betekent en verwijst naar allerlei vormen van liefdadigheid.
 
De aansporing tot vrijgevigheid is het logische gevolg op de gift van de Tien Woorden en de gedetailleerde uitwerking daarvan (zie Blog #50 en Blog #51). Dankbaarheid voor de gulle gift van de Eeuwige (Zijn instructies), vereist een passende reactie: als mens zelf gaan geven en bijdragen. 
 
Rav Kook benadrukt in zijn commentaar op dit Bijbelgedeelte dat de nadruk niet ligt op degene die ontvangt maar op de mens die geeft. Het gaat volgens hem juist om een mens die op zijn unieke wijze bijdraagt aan anderen. Iedere liefdes act van vrijgevigheid draagt volgens deze rabbijn bij aan iemands spirituele groei. In lijn met het filmpje van de School of Life is de act van liefde een teken van volwassenheid. Dit is de reden dat er in de joodse opvoeding zoveel nadruk gelegd wordt op thema’s als ‘verantwoordelijkheid’, ‘vrijgevigheid’ en ‘liefdadigheid’.
 
De Talmud zegt: ‘Meer dan een kalf wil zogen, wil de koe haar kalf zogen.’[3] Als we dit vertalen naar de thematiek van deze blog, dan kunnen we zeggen: meer dan de behoeftige wil ontvangen, wil de gever geven. Rabbi Isaac Samuel Reggio zegt dan ook: ‘Degene die waarlijk altruïstisch is, dat wil zeggen ‘gericht is op de ander’, zijn bereid om iets te geven zonder de verwachting daar iets voor terug te krijgen.’ Vrijgevigheid is aldus een act vanuit vrije wil en niet gericht op de behoefte te ontvangen.  
 
Als een mens leert om te geven, om genereus te zijn, leeft hij in lijn van het plan dat de Eeuwige voor Zijn schepping heeft ingesteld. Hij complementeert niet alleen zijn eigen ziel, maar kalibreert deze met zijn Schepper. Dit is de reden waarom Maimonides (Rambam) aanbeveelt om in kleine dosis vrijgevig te zijn naar meerdere verschillende mensen in plaats van een gift van grotere omvang te geven aan een persoon. Des te meer men de act van de liefde in de vorm van liefdadigheid in de praktijk brengt, de meer het een positief effect heeft op ons eigen leven: hoe vaker, hoe beter. De act van geven maakt ons betere mensen.[4]
 
Levinas zei ooit: het Jodendom is een religie voor volwassenen. Als het inderdaad binnen de joodse levenswijze lukt om de gift als voornaam doel in het leven toe te passen, zou Levinas op dit punt weleens gelijk kunnen hebben. 
 

[1] School of Life is een organisatie die vanuit een humanistisch perspectief lessen geeft over levenskunst, onder andere in de vorm van filmpjes, lezingen en boeken. Het filmpje waar ik naar refereer is een 2 minuten durende bijdrage over het verschil tussen liefde als gift en behoeftige liefde (Loving and Being Loved:  https://www.youtube.com/watch?v=NhyfBi-Ad4c).  
[2] Kloens, G.J. & Duijn, van, G. (2017). Wat is Liefde? Damon.
[3] Talmud Pesachim 112a. 
[4] Als wij met onze kinderen op pad gingen in Jerusalem dat vroegen wij hen altijd het volgende: wat doen we met het muntgeld dat wij voor de armen op straat mee hebben? Geven wij dat aan de eerste de beste allemaal in een keer weg, of verdelen wij dat over meerdere mensen die ons pad kruisen?   

Click on 'previous' or 'forward' to read more Blogs (Klik op 'vorige' of 'volgende' voor meer Blogs).