Jewish Life #63. Vajikra #1:Kedoesja, Lehavdil, Lehorot

‘Het maakt eigenlijk niet uit wat wij van het leven verwachten, maar wat het leven van ons verwacht’, is een bekende uitspraak van Victor Frankl uit zijn beroemde boek ‘Man’s Search for Meaning’. Voor veel mensen in onze huidige samenleving is deze levenswijsheid vreemd. Zij hebben het omgekeerd: de postmoderne mens verwacht alles van het leven. Deze mens heeft zichzelf centraal gesteld, is consumptief en veeleisend. Het gevolg is dat wij steeds meer mensen zien die zich leeg, onrustig, moe en (sociaal) onthecht voelen. Zij voldoen aan de veelvoorkomende definitie van een noëtische depressie (een leegte-depressie). Steeds meer van deze mensen nemen hun toevlucht tot verslavende middelen of leiden aan een ‘browse-multimedia aandoening’. De dolende mens, zoals de filosoof Nietzsche al treffend heeft beschreven, is een mens uit koers, een mens van wanorde.  
 
Bovenstaande is een voorbeeld van de omkering van waarden, waar na Nietzsche al vele denkers hun hoofd over hebben gebogen. De wereld gaat door de mens in plaats van de mens door de wereld. Deze wanorde heeft desastreuze gevolgen. Niet alleen voor de individuele mens zelf, maar ook voor de samenleving als geheel. 
 
Het is het derde Bijbelboek Vajikra (Leviticus) dat ons helpt in ons leven orde en structuur aan te brengen. Zij is de antithese van wanorde. Het boek bevat een van de opmerkelijkste van alle ideeën in de joodse filosofie, namelijk de opdracht om heilig te zijn, omdat God heilig is (hoofdstuk 19). We zijn, zoals Rabbi Jonathan Sacks treffend zegt, niet alleen geschapen naar Zijn beeld, maar ook geroepen om te handelen zoals God handelt. Dit is de reden dat het leven wat van ons verwacht en wij als mens geroepen zijn door de wereld te gaan. 
 
Vajikra is het middelste boek van de Tora en de belangrijkste van de vijf boeken van Mozes. Ook de structuur van deze boeken zijn, zoals zoveel teksten in de boeken zelf, gebaseerd op de stijlfiguur van een chiasme. Deze literaire vorm van het spiegelbeeldige volgt de structuur van A-B-C-B-A. In het geval van de vijf boeken van de Tora, is de ‘C’ het Bijbelboek Vajikra en daarmee het centrale boek, de as waar de andere vier boeken om heen draaien. 
 
De inhoud van Vajikra is de expressie van de stem van de priesters, de kohaniem, een stem die ons vertelt dat de mens is geschapen naar Gods beeld en tevens benadrukt dat er sprake is van een diepgaand verschil tussen God en de mens, maar tevens weet dat verschil ook te overbruggen door de menselijke wil in overeenstemming te brengen met Zijn wil. De oorspronkelijke naam van het boek was dan ook Torat Kohaniem. Vanwege haar centraliteit is het traditioneel het boek waarmee het joodse onderwijs begint, de eerste tekst die joodse kinderen bestuderen. 
 
Vajikra leert ons abstracte idealen, zoals levensheiliging, om te zetten in concrete gedragscodes en is daarmee een lange overdenking over wat heiligheid is en hoe dat naar het dagelijkse leven kan worden vertaald. Het eerste sleutelbegrip in Vajikra is kedoesja, wat vertaald kan worden als ‘heiligheid’. Dit begrip komt maar liefste 152 keer voor en betekent ‘apart zetten’ of ‘toewijden’. Het is daarom niet voor niets dat een huwelijk in het Hebreeuws ‘kidoesjien’ wordt genoemd, wat betekent dat de man en zijn vrouw in een exclusieve relatie aan elkaar zijn toegewijd. 
Vajikra, met haar levensheiliging als primaire focus, bestaat uit drie delen. Het eerste deel gaat over het heilige, over de vraag hoe de mens God nabij kan komen in het huis van God. Het tweede deel bevindt zich op de grens tussen het heilige en de wereld en het derde deel gaat over het heilige naar de wereld brengen. Het boek begint dus in het heiligdom en eindigt bij de samenleving, het leven van alledag: de heiliging van het alledaagse. Vajikra, zo zegt Sacks, gaat over de vraag waarom liefde de wet nodig heeft en de wet liefde. Het gaat over mens-zijn, tekortschieten, verkeerde afslagen nemen, de intrinsieke kwetsbaarheid van het leven, maar toch steeds weer proberen God nabij te komen en – nog belangrijker- God toe te staan om ons nabij te komen. 
 
Het boek Vajikra is zoals gezegd in de priesterlijke stem geschreven. Zij is onderscheiden van de stem van de wijzen (chochma betekent ‘wijsheid’, de taal in Wijsheidsboeken als Spreuken, Prediker en Job) en de gepassioneerde, visionaire morele stem van de profeten, die de urgentie benadrukt en een vaak de stem is van naderend onheil, een oproep tot bekering en waar nodig troost en een onuitwisbare hoop vertegenwoordigd. De sleutelwoorden van de profeten zijn tsedek, mispjat, chesed en rachamiem, respectievelijk ‘eerlijkheid’, ‘rechtvaardigheid’, ‘goedheid of vriendelijkheid’ en ‘mededogen’. De profeet is altijd hartstochtelijk bezorgd over de morele status van het Joodse volk.
Het zijn de drie manieren om de wereld te zien in de relatie tot God: de Ene in het vele, de eenheid te midden van diversiteit, datgene wat ik in meerdere blogs en boeken heb beschreven als de theorie van ‘geïntegreerde diversiteit’, het fundament waarop de joodse filosofie en haar levenswijze is gebaseerd. Het jodendom is een tot op heden succesvolle integratie, een synergie, tussen drie onderscheiden stemmen; de profetische, de wijze en de priesterlijke.
 
De kern van de priesterlijke stem is het aanbrengen van orde en het beschermen van en bewaken van grenzen. De fundamenteel priesterlijke daad, tot op de dag van vandaag (mijn beide buren zijn kohaniem), is lehavdil, wat betekent ‘scheiden’ of ‘onderscheiden’ en dus weten waar dingen thuishoren en waar niet. De priester heeft de taak om orde te brengen in een wereld waar de mens geneigd is chaos te creëren. Hij bestrijdt de wanorde om te zorgen dat de heiligheid kan overleven. Begrenzing is haar streven (een begrip zo essentieel voor de opvoeding van kinderen en een moreel leven in het algemeen).
Naast de sleutelbegrippen kedoesja [heiligheid] en lehavdil (onderscheiding) kent Vajikra nog een belangrijk begrip: lehorot, wat ‘instrueren’, ‘onderwijzen’ of ‘de weg wijzen’. Van dit werkwoord is het woord ‘Tora’ afgeleid (letterlijk ‘instructie’). De belangrijkste bijvoeglijke naamwoorden zijn kodesh en chol, ‘heilig’ en ‘profaan’, en tahor en tamee, ‘rein’ en ‘onrein’, dat wil zeggen een toestand die heiligheid bevordert en een toestand die dat verhindert. De priester is dus de leraar van de structuur en orde en heeft als taak de goddelijke aanwezigheid in het hart van de mensen te houden en zodoende bij te dragen aan de levensheiliging van het dagelijkse. 
 
Max Weber, de beroemde socioloog, noemt de priesterlijke taak ‘de routinisering van charisma’. De priester heeft als taak om het vuur van God en het geloof te veranderen in dagelijkse rituelen die ons leven ordenen. De essentie is mensen gewoonten aan te leren, zodat deze het alledaagse vorm en inhoud krijgt. Vanuit psychologisch en neurobiologische onderzoek is inmiddels vastgesteld dat de kwaliteit van ons leven in sterke bepaald wordt door het vermogen van een persoon om zijn leven te ordenen en te structuren. Ingesleten patronen, datgene wat wij rituelen noemen, zijn zelfs voorwaarde voor excellent presteren. Alleen na vele jaren van oefenen wordt men een goede vakman, een topvoetballer of briljante musicus. Herhaling van gedrag herconfigureert ons brein waardoor automatismen ontstaan en ons brein als het ware energie overhoudt voor nieuwe en spannende dingen. Ons brein functioneert, zo weten wij inmiddels, het beste door een strak geregisseerd en gestructureerd leven waar de orde de boventoon voert. Men zegt niet voor niets: ‘ons hart neemt de vorm aan van onze daden’. 
 
Het was de priesterlijke stem, centraal in het Bijbelboek Vajikra, die deze wetenschap al eeuwen heeft doorleefd en ook in het heden de joodse levenswijze vorm en inhoud geeft. Als een van drie stemmen van het joodse leven, is zij onmisbaar. Vajikra bestuderen is niet gemakkelijk, mede omdat de boodschap zo afwijkt van het postmoderne leven van velen. Juist daarom is haar stem onmisbaar. Wie haar verstaat, verstaat de kunst van de levensheiliging in het alledaagse.  
 

Click on 'previous' or 'forward' to read more Blogs (Klik op 'vorige' of 'volgende' voor meer Blogs).