Jewish Life #66. Seder en de Maaltijd

Deze week vieren de Joden Pesach. Tijdens de Seder maaltijd wordt het verhaal van de bevrijding uit de slavernij in Egypte vertelt, een verhaal van re-enactment, een uitbeelding en herhalen van de aloude gebeurtenis ten tijde van de feitelijke bevrijding. Tijdens de Seder, letterlijk ‘ordening’, gebruiken we de Hagada (‘vertelling’), die het verhaal inhoud en structuur geeft. Iedereen verzamelt zich om de mooie gedekte eettafel met haar sederschotel, ongezuurde brood (matzot), bittere kruiden (maror), een geroosterd lamsbotje (zroa), de charoset (zoet mengel van onder andere appel, rozijn, vijgen en dadels), een ei (beetsa), peterselie (karpas) en de mooiste wijnglazen (en mooie Israëlische topwijntjes). Met de beracha ‘Sjehechejanoe’, letterlijk ‘die ons het leven heeft geschonken’ markeren we ook bij aanvang van deze Seder belangrijke en nieuwe momenten in het jaar of de levenscyclus. We danken daarmee de Eeuwige voor het feit dat we samen aan tafel mogen zijn en we dit moment mogen beleven. Na het uitspreken van deze beracha drinken we een eerste glas wijn, leunend naar links, totaal relaxed, omdat wij geen slaven meer zijn, maar vrije mensen. 
 
De Seder is een van de hoogtepunten in een joods kalenderjaar. Thema’s als ‘vrijheid’ en ‘verantwoordelijkheid’ staan centraal en we zingen samen bijpassende liederen, zoals uit Halleel, de groep psalmen (113-118) die men zingt tijdens de drie pelgrimsfeesten (Pesach, Sjavoeot en Soekot). Natuurlijk is de inhoud en de betekenis anders dan haar aloude Griekse tegenhanger, het Symposium, maar er zijn ook overeenkomsten. De maaltijd als centraal sociaal gebeuren met gasten die een vertelling houden. 
 
Een groot verschil en onderwerp voor deze blog, is de wijze waarop Joden eten. De vraag die we stellen is: op welke wijze speelt eten en drinken een rol in de joodse levenswijze? De Seder is immers gecentreerd rond de eettafel en eten en drinken is een wezensonderdeel. In mijn volgende boek A Life of Meaning and Joy: In Search of Social Identity Man, schrijf ik onder andere over het belang van betekenisvolle relaties en het thema vreugde: “Vreugde is bovenal een sociale emotie. Een mens kan vreugde alleen ervaren als die gedeeld wordt. Dit impliceert een open huis. Een goed bezette en volle tafel is de manier om dit vorm te geven.”[vertaald vanuit het Engels].
 
Een goed gedekte eettafel en een heerlijke maaltijd (se’udah) worden binnen de joodse levenswijze als essentieel beschouwd. Hiermee zou je in eerste instantie zeggen, wijkt dit niet af van de aloude gewoonten in het heidendom, zoals het Griekse symposium (letterlijk ‘samen drinken’). 
 
Het feit wil dat de joodse levenswijze en de betekenis van samen eten en drinken juist volkomen afwijkt, al is het maar vanwege de deelname van vrouwen en kinderen aan de maaltijd.  In het oude Griekenland was een symposion een eet- of drinkgelag of gastmaal waarbij liederen (skolion) werden gezongen, luchtige conversaties gevoerd of geleerde gesprekken werden opgezet rond een bepaald, vaak wijsgerig, thema. Het was een bijeenkomst van vrije mannen. Vrouwen en kinderen, ondergeschikt in deze cultuur, deelde niet mee in de maaltijd en de gesprekken. In het Jodendom is dit wel het geval, waarbij de kinderen juist een prominente rol spelen (zeker tijdens de Seder). Een tweede vermeldenswaardig verschil, betreft de wijze waarop eten en drinken in de joodse levenswijze gestalte krijgt. 
 
Eten en drinken maakt deel uit van de joodse levensheiliging. In alles wat men eet en drinkt wordt een beracha, een dankgebed, uitgesproken. Er is niet wat men zonder beracha in zijn mond stopt. In alles wordt de Eeuwige, de Gever, geprezen. Eten en drinken is, zoals de Stoa en Cynici beschouwden, in tegenstelling tot de joodse opvatting, een ‘schandelijke noodzaak’. Eten en drinken bevredigt niet de humanus maar het dier in de mens. In lijn met deze gedachte vermeden velen in de oudheid om te eten in het openbaar. Dat is gênant, schaamte opwekkend. 
 
Het Jodendom werd sinds de oudheid geconfronteerd met eenzelfde probleem, maar kwam tot een diametraal andere conclusies. Natuurlijk is eten en drinken een universele mechanische reactie van elk organisme op biologische pijn en ongemak. Zowel de mens als een dier eet en drinkt wanneer het honger heeft. Het Jodendom stelt echter dat de universaliteit van het proces niet betekent dat mens en dier dezelfde handeling moeten verrichten of haar uitvoering identiek moet zijn. De mens is in staat om eten en drinken te bevrijden van haar strikt biologische noodzaak en om te zetten in een aangelegenheid die uit vrije wil, uniek menselijk en betekenisvol is. Om hiertoe in staat te zijn, nodigt de joodse mens de Eeuwige uit om aan de maaltijd deel te nemen. Dit is een solide bijbels idee. Voorbeelden kan men vinden in onder andere Sjemot 18:12, 24:11, Vajikra 21:8, Bemidbar 28:2 en Devarim 12:7. ‘Eten en drinken met en voor de Eeuwige’, was een voor de oude Grieken een volkomen vreemde frase. 
 
Het Jodendom, zegt Rabbi Joseph Soloveitchik terecht, ontwierp al in de oudheid een nieuw instituut, de se’udah.[1] Deze maaltijd is veel meer dan een gewone (feest)maaltijd. Zij is de ultieme uitdrukking van de levende relatie tussen God en mens en een uitdrukking van de deelname van de Eeuwige in alle menselijke ondernemingen en activiteiten. De realisatie van dit idee kan alleen gestalte krijgen als de mens in zijn uniciteit en onderscheidenheid anders eet en drinkt dan een dier, zelfs wanneer het lichaam vraagt om de bevrediging van haar biologisch gedreven behoeften. Ik herken dan ook de beleving van de praktiserende jood als hij zegt het vreemd te vinden als hij niet-joden iets ziet eten of drinken zonder voorafgaande beracha, alsof eten en drinken iets strikts dierlijk betreft. 
 
De Seder is een van de hoogtepunten in een joods kalenderjaar, niet alleen vanwege haar betekenis en thematiek, maar ook vanwege het samenzijn en het vieren van betekenisvolle relaties en de levensheiliging middels eten en drinken. In alles staat het eren van de Eeuwige, Schepper en Verlosser, centraal. 
 
[1] Soloveitchik, J.B. (2017). Festival of Freedom: Essays on Pesach and the Haggadah. Ktav Publishing House (pp. 1-34). 


Click on 'previous' to read more Blogs (Klik op 'vorige' voor meer Blogs).